5 واقعیت مهم در مورد جنگ‌های صلیبی که احتمالاً نمی‌دانستید!

حتماً نام جنگ‌های صلیبی به گوش شما خورده است. بسیاری از از کودکی با سریال ها، فیلم ها و حتی بازی های رایانه ای بزرگ شدیم که به نحوی به این جنگ ها ربط داشتند. حجم مطالب منتشر شده در مورد جنگ های صلیبی در جهان بسیار زیاد است و این به علت گسترده بودن این جنگ ها و تأثیری است که بر تاریخ بشر گذاشتند. زندگی تقریباً همۀ ما امروزه به نحوی به جنگ‌های صلیبی گره خورده است. به عبارت دیگر اگر سرنوشت جنگ‌های صلیبی به شکل دیگری رقم می خورد، ما امروز قطعاً با دنیای متفاوتی طرف می بودیم. در این مقاله می خواهم شما را با 5 واقعیت کمتر شناخته شده در مورد جنگ‌های صلیبی آشنا کنم.

شماره 1: ایرانی ها در جنگ‌های صلیبی بسیار تأثیر گذار بودند

درست است که خط مقدم جنگ‌های صلیبی مناطقی دور تر از مرزهای طبیعی ایران در غرب خاورمیانه و به ویژه سرزمین هایی بود که به دریای مدیترانه وصل هستند، اما ایرانی ها در این جنگ ها نقش آفرینی مهمی کردند. در کتاب فرمانروایان کوهستان به تفصیل در مورد نقش حکومت باطنی‌های شام در جنگ‌های صلیبی توضیح داده ام. می دانیم که اگرچه بیشتر مردمی که در سلطۀ این حکومت در شام زندگی می کردند، غیر ایرانی و اهل همان منطقه بودند، اما رهبران ایشان تقریباً همگی باطنی های ایرانی بودند که از قلعه الموت به شام فرستاده می شدند.

از زمان حسن صباح به طور پیوسته برخی داعیان باطنی ایرانی از ایران به شام فرستاده می شدند تا دعوت اسماعیلیان را در آن منطقه گسترش دهند. متأسفانه ما از تعداد دقیق ایرانیانی که به شام ارسال می شدند بی خبریم اما اگر تعداد آن ها زیاد هم نبوده باشد، قطعاً از نظر سیاسی بسیار تأثیرگذار بودند.

چنانکه در کتاب فرمانروایان کوهستان توضیح داده ام، یکی از سیاست های رهبران باطنی ها در الموت این بود که همواره رهبران باطنی شام را از میان ایرانی ها یا کسانی انتخاب می کردند که مدت طولانی در قلعه الموت زیر نظر آن ها زندگی می کردند. باطنی های شام در جنگ‌های صلیبی با اتخاذ یک دیپلماسی پیچیده بارها علیه هم فرمانروایان و امیران مسلمان و هم صلیبی جنگیدند. همچنین برخی از قتل ها و ترورهایی که فداییان باطنی در طول این جنگ ها انجام دادند، بر سرنوشت نبردها تأثیر گذاشت.

به جز باطنی ها برخی از دیگر شخصیت های معروف حاضر در جنگ‌های صلیبی ایرانی بودند. مهم‌ترین ایشان صلاح الدین ایوبی است که کُرد بود و نام خود را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین فرمانروایان و فرماندهان نظامی در تاریخ جاودان کرده است. برخی از دیگر اعضای خاندان صلاح الدین نیز که کمتر برای عوام شناخته شده هستند نقش مهمی در جنگ‌های صلیبی ایفا نمودند، از جمله شیرکوه عموی صلاح الدین و ملک الناصر یوسف پسر صلاح الدین.

شماره 2: مقصر شروع جنگ‌های صلیبی فقط مسیحیان نبودند!

جنگ‌های صلیبی به طور رسمی با فرمان پاپ اوربان دوم در سال 1095 میلادی شروع شد. بر همین اساس در نگاه نخست ممکن است برخی تقصیر شروع این جنگ ها را به گردن مسیحیان و کلیسای کاتولیک بیاندازند. اما در واقع این جنگ ها پیش زمینه ای هم دارند و پاپ اوربان دوم یک شبه تصمیم به صدور فرمان جهاد علیه مسلمانان نکرد.

در واقع از مدت ها قبل از اینکه پاپ اوربان دوم فرمان جهاد صادر کند، دنیای مسیحیت از طرف مسلمانان تحت فشار قرار داشت. از یک طرف سلجوقیان با پیروزی در نبرد ملازگرد امپراتوری بیزانس را به طور جدی تهدید می کردند و از طرف دیگر دولت های مسلمان تا اسپانیا پیشروی کرده بودند. به ویژه خطر سلجوقیان برای اروپاییان جدی بود چون تا آن زمان امپراتوری بیزانس همچون یک سپر جلوی ورود مسلمانان را از آناتولی به سمت اروپا گرفته بود.

پاپ اوربان دوم در واقع پس از درخواست کمک بیزانسی ها فرمان جنگ های صلیبی را صادر کرد و امیران متعصب مسلمان در سرزمین مقدس باعث آزار و اذیت مسیحیان می شدند. بنابراین برخلاف ادعای برخی که تنها حرص، طمع و چشم داشتن اروپاییان به ثروت های بی‌شمار شرق را علت شروع جنگ های صلیبی می دانند، شاید اگر پاپ اوربان دوم جنگ های صلیبی را شروع نمی کرد، مسلمانان موفق می شدند صدها سال پیش از تأسیس امپراتوری عثمانی، بیزانس را فتح و از آناتولی به قلب اروپا لشکرکشی کنند.

شماره 3: مسیحیان به معنای واقعی بازندۀ جنگ‌های صلیبی نبودند!

در پایان جنگ‌های صلیبی اروپاییان به سختی از مسلمانان شکست خوردند. آن ها نتوانستند سرزمین مقدس و از همه مهم تر شهر اورشلیم را حفظ کنند و حتی تلاش های دیپلماتیک برخی فرمانروایان اروپا برای استفاده از مغولان برای رسیدن از اهداف خود ناکام ماند. اما با وجود شکست سنگین در میدان نبرد، جنگ‌های صلیبی دستاوردهای مهمی برای اروپاییان داشت که در بلند مدت تأثیر خود را در اروپا نشان داد.

چنانکه در کتاب شوالیه‌های مسکین مسیح و معبد سلیمان توضیح داده شده است، از نظر جنگ‌های صلیبی از نظر علم و فرهنگ باعث تغییر چهره اروپا شد. در آن زمان مسلمانان از نظر علم و تکنولوژی از اروپاییان جلوتر بودند. تنها کشور مسیحی که از نظر تمدن و علم با مسلمانان تا حدودی هم پایه بود، امپراتوری بیزانس می بود. جنگ‌های صلیبی باعث شد تا بزرگان، اشراف و حتی بسیاری از مردم عادی اهل سرزمین های اروپای مرکزی و غربی با پیشرفت های مسلمانان و امپراتوری بیزانس آشنا شوند. این آشنایی باعث شد تا اروپا از نظر علم به خود تکانی بدهد.

از همه مهم تر این بود که شکست کلیسای کاتولیک در جنگ‌های صلیبی باعث شد تا فرمانروایان مسیحی اروپا به تدریج تلاش کنند از زیر سایه چتر پاپ ها خارج شوند. شکست در جنگ های صلیبی در واقع شکست امت واحدۀ مسیحی به رهبری پاپ کاتولیک بود و پس از آن ملی گرایی و ناسیونالیسم در اروپا رشد کرد. البته صدها سال طول کشید تا دولت-ملت های مدرن اروپایی به وجود آیند اما تردیدی نیست که جنگ های صلیبی در این معادله نقش مهمی ایفا کردند.

اروپاییان پس از جنگ‌های صلیبی از کلیسا بیشتر و بیشتر فاصله گرفتند و سکولارتر شدند. به همین خاطر در انتهای جنگ های صلیبی یک دورۀ رنسانس رخ داد. سکولار شدن اروپا و فاصله گرفتن آن ها از حکومت های دینی، کاهش دادن دخالت روحانیون در امور سیاسی و توجه بیشتر به علم و دانش از مهم ترین نتایج شکست اروپاییان در جنگ های صلیبی بود. به همین خاطر بسیاری از مورخان به درستی معتقدند که اگرچه مسیحیان در جنگ‌های صلیبی شکست خوردند، اما در بلند مدت برنده شدند.

شماره 4: جنگ‌های صلیبی قدرت جهان اسلام را تضعیف نمود

اگرچه مسلمانان در جنگ‌های صلیبی در نهایت بر اروپاییان پیروز شدند، اما این پیروزی با هزینه گزافی به دست آمد. در زمانی که جنگ‌های صلیبی پایان می یافت، دیگر خبری از دولت های قدرتمندی همچون سلجوقیان نبود. حملۀ مغولان از شرق به ایران و سقوط خلافت عباسیان به دنبال آن ضربۀ بزرگی بر امت اسلامی زد. اگرچه مملوکان مصر موفق شدند هم بر اروپاییان و هم مغولان پیروز شوند، اما قدرت آن ها از نظر علمی و فرهنگی قابل قیاس با دولت های قدیمی تر همچون خلفای فاطمی نبود.

چنانکه در کتاب فرمانروایان کوهستان توضیح داده ام، در واقع از مدت ها قبل از شروع جنگ های صلیبی تمدن اسلامی وارد نوعی انحطاط شده بود. علت اصلی این انحطاط نیز به قدرت رسیدن دولت های متعصب تر مذهبی همچون سلجوقیان در ایران بود. سلجوقیان جنگجویان بزرگی بودند اما از نظر علم قابل مقایسه با دولت های ایرانی نظیر سامانیان نیستند. بزرگ‌ترین دانشمندان مسلمان در زمان سامانیان ظهور کردند و سامانیان از نظر مذهبی به اندازه سلجوقیان سختگیر نبودند.

بنابراین وقتی جنگ های صلیبی شروع می شد، جهان اسلام از قبل وارد انحطاط شده بود و وقوع این جنگ ها و سرگرمی بسیاری از حاکمان مسلمان به آن، انحطاط تمدن اسلامی را تسریع نمود و زمانی که مغولان ایران را فتح کردند، این انحطاط به نوعی تکمیل گشت. از پایان جنگ های صلیبی اروپاییان سیری صعودی و مسلمانان در خاورمیانه سیلی نزولی را از حیث تمدن در پیش گرفتند.

شماره 5: ظهور فرقه های نظامی-مذهبی در اروپا

یکی از نتایج مهم جنگ های صلیبی ظهور فرقه های نظامی-مذهبی همچون شوالیه های معبد، شهسواران مهمان نواز، شوالیه های توتونیک و … بود. چنانکه در کتاب شوالیه‌های مسکین مسیح و معبد سلیمان به تفصیل توضیح داده شده است، با ظهور جنگ های صلیبی مفاهیمی همچون جهاد در راه خدا و اعمال خشونت در گسترش دین در جهان مسیحیت وارد عصر جدیدی شد. به تدریج فرقه هایی ظهور کردند که اعضای آن‌ها براساس قوانین سختگیرانه دینی زندگی می کردند و هم‌زمان جنگجو هم بودند.

به قول مورخان، پدیده راهبان جنگجو در جریان جنگ های صلیبی ظهور کرد. برخی از این فرقه های نظامی-مذهبی بعدها به شدت در تاریخ اروپا تأثیر گذاشتند. مثلاً شوالیه های معبد یا تمپلارها حتی پس از اینکه در نهایت در خود اروپا به شدت سرکوب شدند، اما اعضای آن در قالب فرقه ها، گروه ها و انجمن های برادری جدیدی به راه خود ادامه دادند. خوب است یاد آوری کنیم که خاستگاه انجمن برادری فراماسونری به همین تمپلارها برمی گردد.

منابع و مآخذ:

مرتضی عرب زاده سربنانی، فرمانروایان کوهستان، چاپ سوم، تهران: نشر متخصصان

فیلیپ لورن دو کوستر، شوالیه‌های مسکین مسیح و معبد سلیمان: از تاریخ تا افسانه، ترجمه مرتضی عرب زاده سربنانی، چاپ اول، تهران: نشر متخصصان